Monday, November 5, 2012

Voltaire: Candide: or, Optimism

Իրականում ավելի շատ ու ավելի շուտ ուզում էի գրել «Տոնո-Բանգեյի» մասին, որով Ուելսը դարձավ իմ ամենա-ամենասիրելի հեղինակներից մեկը (դեռ «Ամուսնություն»-ից հետո նման սպառնալիք կար, բայց «Տոնո-Բանգեյը» Ուելսի համար միանշանակ «կապիտուլյացիա» էր:-)))): Բայց ինչևէ, երևի թե երբեք էլ չեմ գրի:  

«Կանդիդը» պատահական ընտրություն էր, փորձնական. Վոլտեր-Վոլտեր, հլա տեսնենք ինչ միրգ ա, սկզբունքով: Երևի մանկապատանեկան բազմաթիվ վեպերում հպանցիկ մոտեցել եմ «Կանդիդին», բայց երբեք կանգառ չեմ արել: Նույնիսկ շատ էլ համոզված էի, որ Կանդիդն աղջկա անուն ա: Հետո հիշեցի, որ նույն էդ գրքերում ինչ-որ Էլոիզ կար, Ռուսսո... Խառնել եմ, պարզ ա: Ու մի երկու գլուխ չէի կարողանում գլխում ես Կանդիդին «տղայացնել»: 

Առաջին իսկ տողերից հիշեցի չոսերյան պատմություններն ու Դեկամերոնը: Բայց ավելի պարզունակ էր: Ընթացքում էդ պարզունակությունն աստիճանաբար սրում էր հեգնանքն ու թեժացնում գրոհը կեղծիքի վրա: Վերջը «վերջն» էր՝ Կանդիդն էստեղից ընկնում ա էնտեղ, մի օր լավ, մի օր վատ ու անընդհատ փորձում ա հասկանալ՝ ինչու (ու պատասխանել պանգլոսյան ոճով՝ «Որովհետև ինչ լինում ա, վերջը լավ ա»), ու ընթացքում հա սիրում ա մի բարոնուհու:  Նրան միանալը կյանքի նպատակ էր: Միանում են Կ.Պոլիսում, բարոնուհին՝ արդեն տգեղ ու պահանջկոտ մի արարած, Կանդիդն էլ իր երկու սիրելի փիլիսոփաներով շրջապատված: Ամբողջ օրը զրուցում են. որ՞ն է կյանքի իմաստը: Մինչև մի օր էլ հյուրընկալվում են հարևանի մոտ, որի սիրուն զավակներն իրենց ստեղծած հացն ու գինին են կիսում Կանդիդի ու իր ընկերների հետ: Սրանք մտածում են, թե հարուստ ա, որ էդպիսի հյուրասիրություն ա կարողանում թույլ տալ իրեն.



"You must have a vast and magnificent estate," said Candide to the Turk.

"I have only twenty acres," replied the old man; "I and my children cultivate them; our labour preserves us from three great evils—weariness, vice, and want.

Candide, on his way home, made profound reflections on the old man's conversation.

"This honest Turk," said he to Pangloss and Martin, "seems to be in a situation far preferable to that of the six kings with whom we had the honour of supping."

"Grandeur," said Pangloss, "is extremely dangerous according to the testimony of philosophers. For, in short, Eglon, King of Moab, was assassinated by Ehud; Absalom was hung by his hair, and pierced with three darts; King Nadab, the son of Jeroboam, was killed by Baasa; King Ela by Zimri; Ahaziah by Jehu; Athaliah by Jehoiada; the Kings Jehoiakim, Jeconiah, and Zedekiah, were led into captivity. You know how perished Crœsus, Astyages, Darius, Dionysius of Syracuse, Pyrrhus, Perseus, Hannibal, Jugurtha, Ariovistus, Cæsar, Pompey, Nero, Otho, Vitellius, Domitian, Richard II. of England, Edward II., Henry VI., Richard III., Mary Stuart, Charles I., the three Henrys of France, the Emperor Henry IV.! You know——"

"I know also," said Candide, "that we must cultivate our garden." "You are right," said Pangloss, "for when man was first placed in the Garden of Eden, he was put there ut operaretur eum, that he might cultivate it; which shows that man was not born to be idle."

"Let us work," said Martin, "without disputing; it is the only way to render life tolerable.

Pangloss sometimes said to Candide:

"There is a concatenation of events in this best of all possible worlds: for if you had not been kicked out of a magnificent castle for love of Miss Cunegonde: if you had not been put into the Inquisition: if you had not walked over America: if you had not stabbed the Baron: if you had not lost all your sheep from the fine country of El Dorado: you would not be here eating preserved citrons and pistachio-nuts."

"All that is very well," answered Candide, "but let us cultivate our garden."

Վոլտերը վերջին մեխն ա խփում «ծակ պրոֆեսորության» դագաղին: Էս ուր ենք հասել. խոսքը դարձրել ենք փող՝ անիմաստ (երբ իմաստներն անկառավարելի են դառնում, դրանք անիմաստանում են) ու կեղծ կուռք, որին պաշտում, որից վախենում ենք: Գործ չենք անում: Խոսքակոխ ենք արել մեր կյանքը, մամուլի ու բամբասանքի մոլախոտը մեր պարտեզը խեղդում ա, իսկ մենք բերաններս բաց ու հանգիստ խղճով տրվում ենք, որովհետև մոռացել ենք կամ հավես արդեն չունենք բահ վերցնելու. բա որ մեջքներս ցավի՞, մի օր եկել ենք, մի օր գնալու ենք, մոլախոտանանք, ահագնորեն աճենք, մենք մեզ համար, մոլախոտավարի ու հաճույքով՝ պետք եղած տեղն էլ սնվելով առողջ ծառուծաղկից: 

No comments: