Friday, November 30, 2007

Ստամբուլ, նոյեմբերի 29, 2007

Թոփկափի պալատում, սուլթանի գանձարանում մի կապարճ կա` ամբողջովին ոսկեզոծ ու զարդարված բազմագույն թանկարժեք քարերով: 21-րդ դարում կանգնում ես այս ցուցանմուշի դիմաց ու փորձում կռահել, թե 16-րդում դա ինչ կարող էր լինել: Առաջին պահին ուղղակի տձև, բայց լուսավոր առարկա է` շողշողուն, վառ ու գույների այդ մոլեգին խաղից ասես կենդանի շունչ առած: Գիշերային Ստամբուլն էլ այդպիսին էր` Բոսֆորի մթությանը պարտության մատնած լույսերի ցաքուցրիվ ու բազմագույն կղզյակների այդ քաղաքը:

Ստամբուլում ամեն մի քար իր պատմությունն ունի, որը երկրագնդի մինչ օրս հակամարտող երկու քաղաքակրթություններից յուրաքանչյուրը` Արևելքն ու Արևմուտքը, մեկնաբանում են յուրովի: Ստամբուլում մեկնաբանման յուրահատկությունները ի մի են գալիս հախճապակե փոքրիկ գավաթներում մատուցվող տաք թեյի շուրջ, երբ արևմտացին քաղաքավարի լռությամբ փորձում է համաձայնության եզրեր գտնել, արևելքցին էլ տրանսցենդետալ անէության է հասցնում հյուրընկալության վերաբերյալ իր երկարաշունչ պերճախոսությամբ: Արևմուտքից Արևելք տանող մի կամուրջ կա Ստամբուլում` Սոֆիայի տաճարից դեպի Կապույտ մզկիթ: Ինձ համար տխուր անցում էր: Մարդկային սնափառության տխուր տոնավաճառ: Կապույտ մզկիթում Արևելքը տոնում էր իր հաղթանակը կապույտ սալիկների անհավատալի զարդանկարներով, իսկ Սբ. Սոֆիայում սրբապատկերներին փոխարինում էին ինչ-որ անհասկանալի կապտաշագանակագույն փետրաձև զարդանախշեր, որոնք ակնհայտորեն թաքցնում էին աստվածաշնչային հրեշտակների: Միայն նախկին խորանի կամ ներկայում Մեքքայի ուղղությունը մատնանշող փորվածքի վերևում էր պահպանվել Մարիամի ու փոքրիկ Հիսուսի սրբապատկերը:

Ամբողջ այդ տարածքն իր եգիպտական ու հունական օբելիսկներով, սուլթանի պալատով ու այգիներով վկայում էր հզորության ամրագրման օսմանյան հաստատակամության մասին:

Այս քաղաքը հևիհև բազմանում է` մի շենքն աճում է մյուսի վրա, նեղ, սալահատակ փողոցների երկու կողմերից լեգոյի խորանարդիկների նման դեպի վեր են ձգվում բազմագույն կառույցներ: Այդ խառնիճաղանջ բազմազանության մեջ ներդաշնակությունը հանդարտ սփռվում է քաղաքի վրա միայն լայնատարած մզկիթների տեսքով, որոնք, որպես կանոն, բազմած են բլրի գագաթին:

Եթե երբևէ չես եղել մուսուլմանական բնակավայրում, չգիտես նաև արևածագի ժամը: Ստամբուլում արևը ծագում էր 5:30: Բնականաբար, քարակերտ այդ անտառում դու արևը չես տեսնում, սակայն գիտես, որ այն, այնուհանդերձ, ծագում է, որովհետև այդ պահին լուռ քաղաքի վրա տարածվում է բարձրախոսի ալիքներից թափ առած նամազի երգեցիկ կոչը, որը կրկնվում է օրվա մեջ չորս անգամ:

Ստամբուլը բուրում է ձկներով ու հարդարվում եվրոպական հանդերձով: Տակսիմն ու Համիդիեն ինձ ամեն րոպե ապշեցնում էին դասական եվրոպական արտաքինով իրենց անցորդներով: Ահա կապուտաչյա, շիկահեր, բարձրահասակ, սլացիկ մի կին, եվրոպական նորաձևության վերջին ձեռքբերումները իր հանդերձում արտացոլած ազնվական արտաքինով տղամարդու ուղեկցությամբ: Հաջորդ զույգը Բոբ Մառլիի մոլի երկրպագուներ են` երկար գանգուրներով ու ծիածանագույն շապիկներով: Երրորդը երիտասարդ, գեղեցիկ կանայք են, որոնք առաջինից տարբերվում են միայն կապույտ գլխաշորներով: Առաջին երկու դեպքում գրեթե համոզված եմ, որ հիմա կլսեմ անգլերեն կամ ֆրանսերեն խոսակցություն, սակայն անցնում եմ` մարող թուրքերենի հնչյունների ներքո:

Ստամբուլը մեզ դիմավորեց նեղլիկ փողոցի հյուրանոցում ու “Որտեղից եք”, “Հայաստանից” կարճ հարցուպատասխանով, ուրախ, կապույտ աչքերի ժպիտով, “Ես սիրում եմ հայերին” բացականչությամբ ու մեր փոքր-ինչ տարակուսած հայացքով: Իսկ տարակուսանքս փարատվեց, երբ կապուտաչյա երիտասարդը բացեց սենյակիս դուռն ու հեռանալիս ասաց, “Ես քուրդ եմ, բայց ոչ ոքի չասեք այստեղ այդ մասին, լա՞վ”:

Ստամբուլը շարունակեց մեզ հիշեցնել հայերի մասին, առանց որևէ ջանքի: Մեզ հյուրընկալող կազմակերպության գեղեցկադեմ տնօրենուհին մոտեցավ մեզ ու ասաց, որ շատ ուրախ է մեզ տեսնել, քանի որ իր ամուսինն էլ հայ է: Իսլամի դավանորդ Վուսլաթն ու քրիստոնյա Գրիգորն իրենց ամուսնությունն ամրագրել էին “Գենդրոնագան” հայկական եկեղեցում, իսկ մեր կարճատև ընդմիջման ժամանակ Վուսլաթը պատմում էր թուրքերի ազատամտության մասին, հանդուրժողականության մասին, Ստամբուլի ամենագեղեցիկ կառույցների ճարտարապետների հայ լինելու մասին:

Երիտասարդ Ալին, որն իմ հանդիպած ամենահամեստ, կիրթ ու ջերմ անձնավորություններից մեկն էր, անկեղծ հուզմունքով եզրափակեց իր խոսքը հայ-թուրքական հարաբերությունների մասին. “Ախր այսպես չի կարելի, մենք այնքան նման ենք իրար, մենք այնքան մոտ ենք իրար: Պետք է մոռանալ ամեն ինչ ու սկսել նոր, մաքուր էջից”... Մաքուր էջը հիշողություն չունի: Մենք վառ հիշողություն ունենք: Սակայն, սահմանների բացում նշանակում է բացել սահմանները, որից դուրս է հորդելու մեր մեջ խտացած ատելությունը: Այս դեպքում ես սպանելու եմ իմ թշնամուն` ինձ վրա ձեռք բարձրացրած մարդասպանին, ոչ թե իմ թշնամուն` թուրքին: Ստամբուլում ես հասկանում եմ Գրիգորին, երբ նա ասում է, “Ես սփյուռքահայ չեմ, ես հայրենիք ունեմ, և դա Թուրքիան է: Այստեղ են ծնվել ու ապրել իմ ապուպապերը” :

Ահա Ստամբուլի ևս մի ճեպանկար....

Tuesday, November 20, 2007

Էլի Թեղուտի մասին

Իմ ունեցածից ի՞նչ եմ պատրաստ զոհաբերել բարեկեցության համար.
1. առողջություն
2. առողջ սերունդ
3. գեղեցկության ընկալում
4. հարգանքի զգացում բնության հանդեպ, որ մինչև հիմքն այսօր հասանելի է միայն գյուղացուն ու շատ թե քիչ տաղանդավոր քաղաքացուն:

Ի՞նչ եմ ձեռք բերում.
1. աշխատանք ու դրանով լավ տուն, կուշտ փոր, ընդ որում, կշտացող երշիկային ու աղանդային բազմազանությամբ,
2. արբանյակային ալեհավաք, որով կարող եմ 90 հեռուստաալիք բռնել, բայց երևի մենակ հյուրերին ցույց տալու համար: Ես ԱԼՄ ու Հ1 կնայեմ, հեռուստաալիքային լեզուներից ամենաքիչ գլխացավանք պատճառողները դրանք են:
3. տուն քաղաքում: Գյուղում մնամ, էրեխեքս ինձ նման հանքափոր դառնա՞ն: Ո՞ւմ համար եմ էշի պես աշխատում: Էն ա, կգնամ քաղաք, կրթության կտամ, կարգին մարդ կդառնան:
4. քաղքենիական ՙամենինչություն՚, քանի որ հանքափորի փողով բարեկեցության սահմանները հասնում են քաղքենիությանն ու կանգ առնում:

Զարմանալի չէ, որ Թեղուտում հանքաարդյունաբերությունն այսօր է սկսվելու...

Մանավանդ, երբ կան չափազանց գրագետ գործադիր տնօրեններ, որոնց բախտ չի վիճակվել հանել թանկարժեք կոստյումը, փռվել հողին ամբողջ մարմնով ու զգալ, թե էդ հողը ոնց ա շնչում: Իր համար... Չէ, իր համար շնչում են հինգաստղանի հյուրանոցները, որտեղ իր թղթադրամներից ոգևորված նանոտեխնոլոգիաներն ավելի մաքուր թթվածին կարտադրեն, քան կաղնին ու տանձենին:

Ով գեթ մեկ անգամ զգացել է հողի շունչը, չի սպանի այն: Ոչ մեկի և ոչ մի բանի համար: Վերջակետ:

Monday, November 19, 2007

one urban morning

for once i regretted i don't own a big butt:-) it would have been so handy this morning... the only weapon against those two horrible creatures butting their way into the packed marshrutka and squeezing me into an infinite wish of possessing an ascending capacity so uncomfortably stuffed into my poor flash.

i hate vulgarity, and even more so, when exercised by women.

Tuesday, November 13, 2007

Լուսահովիտ, Տավուշ

Գյուղն ամեն անգամ ասում է, որ սա էն տեղն է, որտեղից գլխապատառ փախչում եմ ու գլխիկոր վերադառնում…

Լուսահովիտ: Չհավատաք, հովտի նշույլ անգամ չկա այս գյուղում: Լեռան գոգին, տեղ-տեղ էլ` վրա, լույսի մեջ ծվարած դեղնահողագույն գյուղն ասես երկինք է համբառնում: Հարևանի տուն սուրճ խմելու գնալիս, մի աստիճանով մոտենում ես երկնագույն անսահմանությանը: Իսկ այդ բարձրաբերձ ճանապարհին քեզ ուղեկցում են արքայանարնջի անհավանական ծառերը (կամ մարդավարի ասած` королек-ի), երեխաների աճող թափառախումբը, կորացած տատիկների արցունքներից ծով դարձած կապույտ ու երիտասարդ աչքերն ու կքված պապիկների փայտե նստարանին կողք-կողքի շարված լռությունը…

Սիրում եմ գյուղը, սիրում եմ տխուր ու հուսառատ աչքերը` հառված քաղաքացուն, տխուր ու սևեռուն աչքերը` հառված երկնքին, որի քմահաճույքը մի վայրկյանում ավերում կամ մի քանի ամսում բազմապատմում է գյուղացու քրտինքը, միակ կոստյումից բուրող գոմի հոտն ու վառարանում ճտճտացող փայտի կչկչոցը, կանանց գունավոր խալաթներն ու տղամարդկանց կարկատած տաբատները, երեխաների ցեխակոլոլ կալոշներն ու երիտասարդ աղջիկների թեք հայացքը:

Լուսահովտում մթությունը տեղի է տալիս…

Wednesday, November 7, 2007

Նոյեմբերի 7

Օրը տաք էր` մի տեսակ թավշե տաքությամբ: Վաղ առավոտյան աշխարհը դոփում էր տեղում. ոչ մի շարժում: Գորշ ասֆալտ, գորշ երկինք: Երևի այդ էր պատճառը, որ յուրաքանչյուր բջիջով զգում էի շարժումներս:

Նոյեմբերյան այս օրը հղի է ձյան ակնկալիքով (Սպիտակում արդեն ձյուն է գալիս): Ջերմ անձրևն էլ կարծես բնության ներողությունն է գալիք սառնամանիքների համար:-)

Այս տարի չգիտեմ ինչու, բայց սիրով եմ սպասում ձմռանը, սիրում եմ աշունը, անձրևը, կարոտում եմ արևը, բայց չեմ վազում աշնան ու ձմռան վրայով իրեն հասնելու համար:-)

Monday, November 5, 2007

Գագո дядя

Մեր Գագո дядя-ն գոյատևման արդյունք է. ինքը համառորեն գոյատևել է, չի ապրել: Հայրն Առաջին համաշխարհայինից այդպես էլ չի վերադարձել: Մայրը նվաղել ու մահացել է` ամուսնու եղբորը թողնելով իր երեք երեխաներին:

Ինչ-որ ուսումնարան ավարտելուց հետո Գագո дядя-ն որոշում է, որ ինքը կյանքն ըմբոշխնելու է: Վերջ: Եթե պետք է, պիտի լացի` ՙՈրբ եմ՚, եթե պետք է, պիտի ստորացնի` ՙԵս նաչալնիկ մարդ, կարա՞ չանի ասածս՚, եթե պետք է, պիտի բարի լինի` ՙՀա, խիղճս չտվեց, կանգնեցի, ասի. ՙՆստի, բայց որ քնել ես էէէէէ՜՚՚: Ու բարձրանում է սոցիալական սանդուղքով մինչև փոքրիկ հիմնարկի ղեկավար: Ստեղծում է, ինչ ընդունված է ստեղծել` տուն, ամառանոց, ընտանիք, մեքենա` սեփական ու ՙպետական՚, երեխաներ, սիրուհի, ՙկամանդիրովկա՚: Ու աշխատում է` անտրտունջ, զրուցելով իր ու աշխարհի հետ, հայհոյելով կնոջն ու զոքանչին, իր հյուրընկալ տանը քաղցրալեզու դիմավորելով իր բազմաթիվ հյուրերին...

Աշխարհում ամեն ինչ հետաքրքրում է Գագո дядя-ին. մսի գինը Ամերիկայում, դրամը Կորեայում, Բուշի ախմախ պատերազմը, ռուսի զենքը, անտեր Տեր-Պետրոսյանի մայրը, շուստրի ղարաբաղցու ախորժակը, էդ փետով մարդու աշխատավարձը, որ սաղ օրը գժի պես գլուխը թափ ա տալիս, ձեռներն էլ ուր ասես չի գցում (Պարզաբանում եմ. դիրիժորի)...

***
Մի օր Գագո дядя-ն գալիս է Երևան, իջնում Բարեկամության անցումը: Սիրում է խանութ գնալ, զրուցել վաճառողների հետ: Քայլում է, մոտենում տարբեր կրպակների, հարցնում գինը, անհասկանալի առարկաների իմաստը: Մեկ էլ հասնում է այնտեղ, որտեղից սկսել էր.

- Իա՜, տղա ջան, ես քեզ գիտեմ, բայց հեչ տեղը չեմ բերում: Խո լոռե՞ցի չես: Հերդ-մերդ որդիա՞նցի են:
- Հա, ես էլ քեզ գիտեմ: Նոր էստեղով անցար:
- Ո՞նց թե, այ տղա: Էս կլորիկ ա՞ էս անդերը:
- Պապի, կլորիկը ո՞րն ա.....
***
Գագո дядя-ն տանել չի կարողանում շեկ մարդկանց, նիհար կանանց ու մարմնագույն վերնաշապիկները: Սիրում է խորոված, ո՜ւխ, ոնց է սիրում: Խոսել, անվերջ հարցեր տալ, գառ մորթել, կենացների ժամանակ արցունքներով հոնգուր-հոնգուր լացել: Սիրում է ապրել ու չի վախենում մեռնել. ՙՈրբ եմ, որբ էլ գնալու եմ՚...

Thursday, November 1, 2007

Քայլե՞նք, թե՞ մեքենայով գնանք:-)

Սիրում եմ նման դեպքերը:-)
___________________________________________________________________________
Մեր թեման փոփոխությունն էր: Սկսեցինք քաղաքական փոփոխություններից, ավարտեցինք տարիքայինով`

W. B. Yeats

When you are old and grey and full of sleep,
And nodding by the fire, take down this book,
And slowly read, and dream of the soft look
Your eyes had once, and of their shadows deep;

How many loved your moments of glad grace,
And loved your beauty with love false or true,
But one man loved the pilgrim Soul in you,
And loved the sorrows of your changing face;

And bending down beside the glowing bars,
Murmur, a little sadly, how Love fled
And paced upon the mountains overhead
And hid his face amid a crowd of stars.

Մտածեցի, որ հետաքրքիր համեմատություն կլիներ "When I'm 64"-ի (The Beatles) հետ: Քանի որ ամեն դեպքում սա լեզվի դաս է, փոքրիկ վարժություն սարքեցի. ուսանողները պետք է լրացնեին պատահական ընտրված բացթողումները (cloze), հետո լսեին երգն ու համեմատեին իրենց տարբերակները բնօրինակի հետ:

Անավարտ տարբերակից մի հատված.

I could be handy, mending a fuse
When your lights ____________.
You can knit a sweater by the fireside
Sunday mornings go ____________,

17 աղջիկ գրել էին. Sunday mornings go for a walk:-)

Բնօրինա՞կը: Ահա.

I could be handy, mending a fuse
When your lights have gone.
You can knit a sweater by the fireside
Sunday mornings go for a ride,

*********
Ինչպե՞ս են անցնում զույգերի հանդիպումները Հայաստանում: Իհարկե զբոսնելով:-) Արևմուտքո՞ւմ: Մեքենայի մեջ:-) Զգո՞ւմ եք ինչպես են աշխատում կարծրատիպերը/սովորույթը/կանոնները/փորձը: Մշակույթը: