Մարդիկ շարունակում են զարմացնել ինձ...

«Անհավատալի պատմություն է», - սկսում է Վիրջինիան:

«Մորաքույրս 55 տարեկան էր, երբ առաջին անգամ սկսում է ինտերնետից օգտվել, ու Աստված գիտի, թե ինչպես, կապվում է իր երիտասարդ տարիների կումիրի հետ: Նա, դե ինչպե՞ս նկարագրեմ: Ասենք այսպես. Արգենտինայի Էլվիս Պրեսլին է, մի թերությամբ՝ կենդանի է: Ապրում է որպես լեգենդ, բայց իր առաջին տարիների հաջողությունից հետո էլ երբեք չի կարողացել հասնել փառքի նման գագաթի: Մինչև մորաքրոջս հանդիպելը ստիպված է եղել կյանքը ճաշակել է գրեթե իր ողջ դառնությամբ: Ճիշտ է, դեռևս երգում է, բայց հազվադեպ:

Հա, այդ ժամանակ մորաքույրս արդեն ութ երեխա ուներ... Թոշակի էր անցել (գրեթե ողջ կյանքում դպրոցի տնօրեն է աշխատել): Ու ահա սիրահարվում են:

Արդեն երևի տասը տարի է, միասին են՝ երկուսն էլ անասելի մեծ չափերի, թերթերում՝ միշտ գրկախառնված ու անկեղծորեն սիրահարված իրար: Էնքան, որ զարմիկներս չեն ներում մորը, ով կարողացել է թողնել աուտիզմով տառապող աղջկան հանուն ինչ-որ Բիլլի Կաֆարոյի...»

Սոպելանա

Սկզբից լսվում է աշխարհի վերջն ազդարարող ահարկու վշշյունը՝ վշշշշշ, դռռռռ, թշշշշշ, բուուուխ-բաաաա, հետո բլրի գագաթից առջևդ են սփռվում փոթորկոտ ալիքները. մեկը, մյուսը, երրորդը... փոքր, մեծացող, ավելի, ավելի, ահագնացող... Նոյեմբերյան ծովափը Սոպելանայում վերջին փոթորկից հետո դեռ սևադարչնագույն է, թաց: Բայց նոյեմբերյան արևը միևնույնն է, արև է՝ տաք, մեծ, փայլուն մի աչք, որ երկնքի անամպ կապույտից անթարթ նայում է ծովափին, հինգ-վեց լուռ ու ինքնավստահ սերֆերներին, սառը քամուց վախ չունեցող, հագուստների կույտերից ազատված ու ծուլորեն թինկն տված կամ արագ-արագ, մեծ-մեծ քայլերով ծովափը չափչփող ու այդ ընթացքում արևահարվող նուդիստներին, խելագարի պես դեպի ջուրն ու ջրից դուրս վազվզող ֆոքստերիերին, գրկախառնված երկու նիհարիկ տղամարդկանց, ծնողների ձեռքերից կախված, ամեն ցատկից կարկաչուն ու վարակիչ ծիծաղով լի աղջնակին, ալիքներից կնճռոտված լերկ ժայռին ու այս ամենին ուշադիր հետևող երեք կանանցս:

School improvement...

A while ago I was presenting a paper at a conference on school effectiveness and improvement in Mexico. After the presentation a strange guy in jeans, cowboy boots and a suspicious black leather holster on his hip approached me and introduces himself as a school principal from a remote pueblo somewhere on the border with the US. He said he wanted to share the success story of his school.

Apparently, they had a big issue with student achievement there. So, he decided to invite the fathers of the 8 graders to take the mid-term exams with their children. Mind you, the results were to be announced publicly... He invited the fathers to do the same for the finals as well. And, lo and behold, students suddenly wanted to learn!

Obviously, taking the exams made these farmers appreciate the hard work of learning and they started both learning themselves and assisting their kids in their learning process...

Javier Murillo


You can stuff the teacher room with 1000s of books, but this will not make them read if the reading culture is not there. You have to create such a culture, before you can nourish it! I would like to share a successful school improvement project in one of the schools in New Delhi.

About two years ago, a new principal was appointed to this school. To encourage the school to turn into a learning organization, she introduced DEAR time: Drop Everything And Read. At a certain time during the classes a bell goes on in the whole building and a sign flashes in all classroom, offices and corridors: DEAR. Everybody, even the cleaning personnel has to stop whatever they are doing at the moment, pick a book at hand and read for 45 minutes. Every day!

Now my kids can shout DEAR at home and well, we don´t have a choice, we read….

Tarika Roy

Vicky Christina Barcelona

Ամեն ինչի մեղավորն իհարկե Վուդի Ալենն էր: Ինչպես նաև մեր ցանկությունը տեսնել այն, ինչ չունի զբոսաշրջիկային հռչակ: Ու ճանապարհ ընկանք դեպի Օբիեդո՝ Աստուրիասի մայրաքաղաքը:

Ճանապարհի ուղեկիցներս, բացի ընկերներիս կատակներն ու իսպանական փոփ երաժշտությունը, էվկալիպտի անտառներն էին

(Էվկալիպտի մասին իմացա Նահոմից (Եթովպիա) ու Վիրջինիայից (Արգենտինա), ովքեր տգետիս բացատրեցին, որ այս ծառը սարսափելի շատ ջուր է կլանում և սովորաբար տնկում են, օրինակ, ճահիճներից ազատվելու համար: Քանի որ ճանապարհը ձգվում էր օվկիանոսի ափով, էվկալիպտները կիլոմետրերով անարգել ձգվում էին վերև:)

ու Կանտաբրիական ծովը, որի մասին ինչքան էլ փորձեցի փորփրել հիշողությունս ու աշխարհագրական նիհարիկ գիտելիքներս, չէի լսել հայերենում: Ինձ համար այդ ծովն Ատլանտյան օվկիանոսն էր, որի վայրի շքեղությանն ականատես եղանք փոքրիկ մի գյուղակում՝ Բուելնայում: Հողե նեղլիկ ճանապարհով հասանք բլրի գագաթը, որը կտրուկ իջնում էր դեպի օվկիանոսը: Անսահման, հեռավոր կապույտը հանդարտ մոտենում էր կապտաշագանակագույն պղտոր ալիքներին, որ կա՛մ լուռ ու ահարկու բախվում էին ափից քսան մետր հեռավորության վրա գտնվող լերկ ժայռերին, կա՛մ շարունակում ահագնանալ արդեն սպիտակ ալիքներով ու վերջանալ դեղնավուն փրփուրով, որ կատաղած գրոհում էր ափի սպիտակ ժայռերը կամ շագանակագույն ջրիմուռի պատը: Սրան մոտենալ գրեթե անհնարին էր. պիտի պատրաստ լինեիր մոծակների անթիվ-անհամար զորքի ու փտած ջրիմուռի հուժկու գարշահոտության դեմ պայքարին: Հինգիցս միայն մեկն այդքան համարձակ գտնվեց:-)

Օվկիանի գեղեցկությունը ստիպեց լռել մի ամբողջ ժամ, որի ընթացքում հասցրեցինք կորցնել ճանապարհն ու նորից վերադառնալ անհրաժեշտ մայրուղի: Բիլբաոյից մեկնել էինք առավոտյան տասին, Օբիեդո հասանք երեքին:

Առաջին հայացքից Օբիեդոն չի տարբերվում իսպանական այլ միջին քաղաքներից՝ հնի ու նորի երբեմն աբսուրդի հասնող անհամադրելի, սակայն միանգամայն համերաշխ, գոյակցություն,

(Ոչ մի այլ երկրում չեմ հանդիպել նման նորամոլության. օրինակ՝ Բիլբաոյի BBK բանկի նոր շենքը, որը հենց այս պահին անասելի արագությամբ վեր է խոյանում Դեուստոյի դիմաց, Օբիեդոյի անհասկանալի տարվածությունը արձաններով... Այստեղ չես գտնի որևէ հրապարակ կամ փողոց, որտեղ արձան չլինի. Սան Սալվադորի տաճարի մոտակայքում Ճանապարհորդի ու Թագուհու արձաններն են, փակ շուկայի առջև՝ Ձկնորսի, փոքրիկ, անուշաբույր հրուշակեղենի խանութի հրապարակում՝ Վուդի Ալենի: Տարբեր հրապարակներում, մեծ ու փոքր, կարելի է տեսնել ձեռք-ձեռքի սիրահարների, մոնումենտալ հետույքով կնոջ, մերկ ասպետի, նորից սև կլոր հետույքի (այս անգամ՝ ազդրերի հետ միասին), մտախոհ գեղեցկուհու ու էլ չեմ հիշում ում ու ինչի արձաններ՝ մարմարից, բրոնզից, երկաթից, քարից),

արմավենիների ու շատրվանների հիանալի ներդաշնակությամբ աչքի ընկնող այգիներ, բազմաթիվ փոքրիկ խանութներ,

(թեև հանուն արդարության պիտի խոստովանել, որ Օբիեդոն մի առանձնահատկություն ունի, որ դեռևս չեմ հանդիպել այլ քաղաքներում. այստեղ գրեթե ամեն քայլափոխի կոշիկի խանութ է: Այսքան մեծ թվով կոշիկի խանութ որևէ այլ տեղ չեմ հանդիպել: Սակայն հետաքրքիր էր նաև, որ դրանց բազմաքանակությունը ոչ մի կերպ չէր ազդում կոշիկների գնի վրա. ամենաէժանը, որ հանդիպեց, երեսուն եվրո էր:)

տասնյակ բարեր, որոնցից մեկում, ի տարբերություն Բիլբաոյի, մեզ հաջողվեց ճաշել ժամը երեքին և

(Սիեստային պիտի սովորել: Այստեղ ճաշում են երեկոյան իննին, իսկ մինչ այդ բարերում կարելի է միայն փոքրիկ սենդվիչներ գտնել, որոնք կոչվում են tapas կաստիլերենով (և որոնք, ըստ լուրերի, Իսպանիայի հարավում, որոշ բարերում ձրի են) կամ pintxos, բասկերենով, որոնց համար միշտ պետք է վճարել, գոնե 1.50 եվրո:-))

ականատես լինել երեք կանանց թղթախաղին,

(Այստեղ հիսունն անց կանայք սովորաբար նմանվում են Մարգարիտ Թեթչերին՝ դասական կտրվածքի կոստյումներով, մարգատե շարաններով ու անթերի սանրվածքներով: Միակ հատկանիշը, որ թերևս մատնում է նրանց «իսպանացիությունը» վառ շրթներկն է:-))

ու եկեղեցիներ՝ ճարտարապետական ոճերի խճանկար հիշեցնող Սան Սալվադորի տաճարը, խստաբարո Սան Իսիդորոյի եկեղեցին, 13-դարյա Սան Խուլիան դե լոս Պրադոս եկեղեցին...

Սակայն, Օբիեդոնն տարբերվում է... ինչպես միշտ, միայն քո ընկալման մեջ. ինչպե՞ս է բուրում քաղաքը, ինչպիսի՞ն են մարդկանց հայացքները, ինչպե՞ս են քեզ դիմավորում շենքերն ու թռչունները... Օբիեդոն ժպտում է քեզ իր բնակիչների հայացքներով: Այգիները դյութում են աշնան բազմերանգությամբ: Շենքերը պատմում են հազարումի կյանքերի մասին. երևակայությունդ ճախրում է այս քաղաքի վրայով՝ հմայված կանգ առնելով 18-ամյա Լուիս Մելենդեզի ինքնանկարի առջև, որը նույնքան բան ունի քեզ պատմելու, որքան Օբիեդոյի պատկերասրահի պատուհաններից բացվող իրար վրա կուտակված տները: Օբիեդոն պարկապզուկների ու թմբուկների կելտական մելամողձոտ մեղեդով լցնում է ներսդ, մինչև Աստուրիասը խառնվում է քո հայությանը կաստանյետների ու ազգային պարերի կրքոտությամբ: Գումարիր այս ամենին անձրևոտ առավոտվա թարմությունն ու մառախուղը, եկեղեցու զանգերն ու շատրվանների խելառ աղմուկը, ու սկսում ես շնչել հեքիաթը, որի մասին պատմում է Ալենը...

Օբիեդոյից հետո ճանապարվեցինք դեպի Լեոն, բայց սրա մասին երևի թե լռենք:-)

Ֆիլիպիններ - 2

- Ասե՞լ եմ քեզ, որ մենք բնիկ ցեղերից մեկի ժառանգներ ենք: Հայրս Ֆիլիպինների արդեն սակավաթիվ բնիկ լեռնային ցեղերից է: Պապս որոշում է հեռանալ իր բնակավայրից ու հորս ուղարկում է համալսարան սովորելու: Հորս ցեղում երեխաներին ամուսնացնում էին ծնվելուց անմիջապես հետո: Պապս նշանում է հորս փոքրիկ մի աղջկա հետ, բայց երբ ընտանիքով հեռանում է, ընթացքում մոռանում է հորս պատմել նշանդրեքի մասին: Համալսարանում նա սկսում է հանդիպել մորս հետ, իսկ երբ արձակուրդին վերադառնում է իր գյուղը, ընկերները ցույց են տալիս մի աղջկա ու հարցնում, «Ճանաչո՞ւմ ես»: «Չէ, որտեղի՞ց պիտի ճանաչեմ», վրա է բերում հայրս: «Նշանածդ է: Այսքան ժամանակ քեզ է սպասել»: Հայրս մոտենում է պապիս ու ասում, «Քո որոշումն էր ինձ կրթության տալ, համալսարան ուղարկել: Հիմա արդեն ուշ է, ես չեմ կարող անել այն, ինչին չեմ հավատում, ինչ չեմ ուզում: Չեմ կարող ամուսնանալ այդ աղջկա հետ»:

Ամուսնանում է մորս հետ, բայց այն աղջկա ընտանիքը դա չի ներում հորս: Անիծում է նրան. «Երեխաներդ հաջողություն կունենան իրենց մասնագիտական կյանքում, սակայն ոչ իրենց ընտանիքներում»: Ավագ քույրս միայնակ մայր է, երբեք չի ամուսնացել: Եղբայրս բաժանված է առաջին կնոջից, հիմա երկրորդի հետ է: Ես բաժանվում եմ ամուսնուցս: Մյուս քույրս դեռ ամուսնու հետ է, փոքր եղբայրս դեռ չի ամուսնացել: Անեծքից ազատվելու համար ամուսնացած քույրս պիտի համաձայնվի մի ծիսակատարություն անել: Բայց նա հրաժարվում է, որովհետև ամուսինը չի հավատում նման բաների, ասում է, դրանք իրականանում են միայն այն դեպքում, երբ հավատում ես: Անեծքը կարող է տարածվել նաև մեր երեխաների վրա...

***
- Մենք կախարդներ ու ուրվականներ էլ ունենք, չկարծես, թե վերջացրեցի պատմություններս: Մեր տանը սպիտակ կնոջ ուրվական է ապրում: Գիշերները, հատկապես 12-4 հատվածում տանը տարօրինակ ձայներ կարող ես լսել: Մեր հյուրերը առաջին գիշերվանից հետո հրաժարվում են մեզ մոտ գիշերել: Քրոջս ընկերը, երբ առաջին անգամ հյուրընկալում էր մեր տանը, հաջորդ առավոտյան կտրուկ հրաժարվեց նույն սենյակում քնել: Բողոքում էր, որ ամբողջ գիշեր կռիվ է տվել սավանի հետ, որն անընդհատ ուզում էր խեղդել իրեն:

Ասում են մեր տանը գանձ կա թաղված ու սպիտակ ուրվականը դրա պահապանն է: Ասում են նաև, որ կարելի է այդ գանձը գտնել, եթե զոհաբերենք երեխաներից մեկին: Պիտի նշված տեղում կտրենք մեզանից մեկի երակն ու մի քանի կաթիլ արյուն կաթացնենք այդտեղ: Մայրս հրաժարվել է, բայց մյուսները... մյուսները դեմ չէին լինի...

Հայրս մի քանի անգամ տեսել է այդ սպիտակ կնոջը: Նամ մեր տանից հեռու է աշխատում ու վերադառնում է շաբաթ-կիրակի օրերին, գիշերվա ժամը երկուսին: Երկու անգամ տեսել է, թե ինչպես է ինչ-որ կին ավլում մեր բակը: Կարծելով, թե մեր սպասուհին է, փորձել է մոտենալ ու համոզել, որ թողնի այդ գործը առավոտվան, գիշերն ի՞նչ միտք ունի բակ ավլել: Բայց երբ մոտեցել է, կինն անհետացել է: Բակում ոչ ոք չի եղել:

***
- Մենք թզուկներ էլ ունենք՝ կարմիր, սպիտակ ու սև: Տանը սպիտակ թզուկ ունենալը լավ է՝ նրանք քեզ սովորաբար պաշտպանում են վտանգից: Կարմիր թզուկը շատ բռնկուն է, հանկարծ տրորեցիր ոտքը (ախր չես տեսնում նրանց, չէ՞), վերջ, մինչև կյանքիդ վերջը քեզանից վրեժ են առնելու՝ անընդհատ խափանելով այս կամ այն գործդ: Սևը, հմմմմ, սևը սիրում է քեզ հետ միասին սպառել, հատկապես փողը: Երբ նախկին ամուսինս տեղափոխվեց իր ծնողների տուն, իսկ ես դստերս հետ ապրում էի մեր առանձին տանը, անկախ նրանից, թե ես ինչքան էի խնայում, մեզ երբեք չէր հերիքում գումարը: Երբ աղջկաս հետ տեղափոխվեցի այլ տուն, նույնիսկ կարողանում էի խնայել: Մեր հեքիմն ասաց, որ նախկին տանը սև թզուկ ունեինք:

***
- Ու կախարդներ: Իմ գործընկերներից մեկը բարի կախարդ էր, մյուսը՝ էնքան էլ չէ: Մի անգամ վերջինիս հետ վերադառնում էինք ինչ-որ միջոցառումից, երբ հանկարծ կանգնացրեց մեքենան ու թե, «Իջի՛ր: Չար հոգիները ինձ ստիպում են քեզ վնասել, ու ես արդեն դժվարանում են կառավարել նրանց: Արագ իջի՛ր մեքենայից»: Գիշերվա տասն էր, մտածում եմ հիմա ինչպես եմ էս գիշերվա կեսին տուն հասնելու, երբ հանկարծ հետևի նստարանից լսեցի նրա աղջկա ձայնը. «Տիա Ջաո, մաման լուրջ ա շատ, կատակ չի անում: Ավելի լավ կլինի լսեք նրան»:

Դուրս եկա մեքենայից ու սկսեցի քայլել: Վատ էի զգում, ու անընդհատ էնպիսի զգացողություն էր, ասես ինչ-որ մեկը հետևից ինձ հրում է: Մի կերպ հասա տուն, շատ վատ վիճակում ու փորձեցի քնել: Առավոտյան վեր եմ կենում, պատրաստվում, որ գնամ աշխատանքի ու այդ ամբողջ ընթացքում ինզ զգում եմ օդում, ասես, ոչ թե ամուր գետնի վրա եմ կանգնած, այլ թռչում եմ օդում:

Դասերից հետո գնացի մեր հեքիմի մոտ: Ես դեռ չէի էլ հասցրել մի բառ ասել, երբ նայեց ինձ ու թե, «Ինչ-որ կախարդ որոշել է քեզ հետ խաղ անել»: Մի խոսքով, արեց ինչ պետք էր ու ասաց, որ չվախենամ ոչ մի բանից, ու նաև, որ գնամ այդ կախարդին ասեմ, որ ես գիտեմ, թե նա ինչ է արել:

Հաջորդ օրը հանդիպեցի գործընկերոջս ու ասացի.
- Ինչո՞ւ ես փորձում ինձ վնասել:
- Չէ, ես քեզ չեմ վնասում, ուղղակի փորձեցի քեզ մի քիչ վախեցնել: Նկատեցի՞ր, - ծիծաղելով պատասխանեց նա:
- Ոչ միայն նկատեցի, կարող եմ նաև ասել, որ գիտեմ, որ դու էր իմ վատ ինքնազգացողության պատճառն ու այլևս ոչինչ չես կարող անել ինձ:

Նա լռեց ու հեռացավ, որովհետև հասկացավ, որ գործ ունի ավելի հզոր մի ուժի հետ...

****
Շատ եմ սիրում այս պատմություններն ու մտքովս չի էլ անցնում հարցնել, թե ճնշումը ստուգե՞լ էր արդյոք «թռչելու» ընթացքում, կամ ի՞նչն էր փոխվել նրա առօրյայի մեջ, երբ մի տանից մյուսն էր տեղափոխվել:

The sunset over Guggenheim

Academic reading can be a mind-boggling activity, especially when accompanied by the loud, cheerful chatting of the undergrads... The only life jacket you can get in the Deusto computer room is the BBC Radio 3:-)

Today´s jewel: Hungarian Melody (Shubert)

P.S. And the sunset over Guggenheim, which announces the salvation of your brain for the day:-)